Guyana, PPP bazlı GSYH üzerinden dünyanın en zengin ekonomileri arasına girmeyi başardı. Ancak petrol gelirlerinin aşırı odaklılığı ve dış riskler, uzun vadeli istikrar için ciddi sınavlar yaratıyor. Bu zenginliğin sürdürülebilir olup olmadığı bugün pek çok aktörü meşgul eden bir soru.
Guyana, PPP bazlı Gayri Safi Yurt İçi Hasıla (GSYH) kişi başına düşen gelir konusunda hızlı bir sıçrama yapıyor. 2019’da yaklaşık 10.69 milyar dolar olan PPP GSYH, 2025’e kadar 75.24 milyar dolar seviyesine yükselmesi bekleniyor ve kişi başına düşen gelir yaklaşık 193.000 dolar sınırına yaklaşacak. Bu dinamizmin sac ayaklarından biri, Stabroek Bloğu içindeki üretimin yükselişi ve ExxonMobil liderliğindeki konsorsiyumun varlığıdır.
Mevcut üretim yaklaşık 900.000 varil/gün düzeyinde seyrediyor ve Guyana, Güney Amerika’da Brazilya ve Venezueladan sonra üçüncü büyük petrol üreticisi konumunda. ExxonMobil liderliğindeki konsorsiyum, Uaru, Whiptail ve Hammerhead gibi projeleri hayata geçiriyor; ayrıca Longtail adlı dördüncü projenin çevresel incelemesi sürüyor. Bu projeler devreye girdikçe kapasite 2026–2029 aralığında yaklaşık 650.000 varil/gün artışla toplam üretimi around 1,5 milyon varil/gün düzeyine taşıyabilir.
Longtail projesi, farklı bir üretim profiliyle gaz ve kondensat üretimine odaklanıyor. Yaklaşık 12,5 milyar dolar yatırımla planlanan proje için yatırım kararı 2026 sonunda bekleniyor; olumlu gelişme halinde Guyana’nın toplam hidrokarbon çıktısı 1,7 milyon varil eşdeğerine yaklaşabilir ve ülke için yeni gelir akışları doğabilir.
IMF verilerine göre 2025–2030 dönemi için Guyana’nın PPP tabanlı GSYH’si iki katına çıkıp 156 milyar dolar civarında bir büyüklüğe ulaşabilir. Bu ölçek, 2030 itibarıyla kişi başına düşen gelirin yaklaşık 193.000 dolar seviyesine çıkmasına yol açacak ve Guyana, Liechtenstein’in ardından dünyanın en zengin ikinci ekonomisi konumuna yaklaşacak. Ancak bu aşırı yoğunlaşmanın, petrol dışı üretim ve kurumsal kapasite göstergeleri üzerindeki baskıyı da beraberinde getireceği uyarıları da güçlendiriyor.
Hızlı büyüme, yönetişim ve gelir dağılımı riskleri
“Petrol laneti” olarak tarif edilen olgu, resmî kaynaklardan elde edilen gelirlerin ekonomide tek bir kaynağa aşırı bağımlı hale gelmesiyle kötü yönetişim, yolsuzluk ve siyasi istikrarsızlık gibi sonuçlar doğurabilir. Guyana’da, üretilen petrol gelirlerinin nasıl harcandığına ilişkin kamu harcama kararları tartışmalı kalmaya devam ediyor. 2025 için 1.2 milyar dolar altyapı bütçesi açıklansa da, nüfusun geniş bir kesiminin süregelen yoksulluk sorunları sürüyor. Analistler, bazı verilerle yoksulluk payının %58’e kadar yükseldiğini belirtirken resmi verilerin sınırlı olması bu tahminleri belirsiz kılıyor.
Stabroek Bloğu’nun rezervleri ve üretimin hızla büyümesi, Guyana’nın savunuculuğunu ve kurumsal kapasitesini zorlu bir sınamaya sokuyor. Boru gelirlerinin adil paylaşımı, şeffaf ihale süreçleri ve dijital bütçe denetimi gibi konular, uzun vadeli kalkınma hedeflerinin hayata geçmesi için kritik öneme sahip. Cost oil olarak sınıflandırılan üretimin yaklaşık %75’i devlet hisseleriyle paylaşım hesaplarına dahil edilse de, bu durum kısa vadeli gelir dalgalanmalarına karşı kırılganlığı artırıyor.
Jeopolitik riskler ve sınır gerilimi
Guyana’nın deniz sınırları içinde bulunan Stabroek Bloğu, Essequibo bölgesinin Venezuelan iddialarıyla iç içe geçmiş durumda. Venezuela, bağımsızlık sonrası dönemde Essequibo’nun büyük bölümünü talep ederken, Caracas’ın askeri tehditleri ve bazı zamanlarda bölgede görülen gerilimler yatırım iklimini olumsuz etkileyebiliyor. Essequibo sınırındaki gerilimler, Guyana’nın petrol projelerinin operasyonlarını ve uluslararası yatırımcı güvenini doğrudan etkileyebilir. Doğal gaz ve kondensat odaklı Longtail projesinin çevresel etmenler ve güvenlik riskleriyle birlikte nasıl ilerleyeceği de bu bağlamda dikkatle izleniyor.
Gelecek için kritik hedefler
Guyana için en temel meydanlık, hızla büyüyen gelire rağmen kapsayıcı büyümeyi sağlamak ve yoksulluğu küçültmek. Hükümetin altyapı yatırımları ve kamu hizmetlerinin erişilebilirliğini artırması önemli. Yeni projeler, üretimin güvenli ve verimli biçimde artırılmasıyla birlikte, kurumsal kapasitenin güçlendirilmesi, gelir dağılımında adalet ve mali sürdürülebilirlik için kritik olacak. IMF ve diğer uluslararası kuruluşlar, 2030 yılına kadar büyüme görünümünü desteklerken, petrol dışı sektörlerin de yükseklikte kalması gereğini vurgulamaya devam ediyor.
Not: Guyana’nın Stabroek Bloğu’ndan beklenen rezervler ve üretim artışı, ülkenin ekonomik manzarasını köklü biçimde değiştirme potansiyeli taşısa da, petrol gelirlerinin yönetimi ve jeopolitik riskler göz ardı edilemeyecek kadar önemli riskler olarak duruyor.